Zanim pojawią się zielone roślinki warto zastanowić się nad troszkę innymi zbiorami.
Korą nazywamy zespół tkanek występujących na zewnątrz pierścienia miazgi pędów naziemnych i podziemnych u roślin dwuliściennych i nagozalążkowych. Pełni ona przede wszystkim (ale nie tylko) funkcje ochronne. Z tego względu komórki tworzące tę tkankę zawierają często szereg związków, hamujących rozwój drobnoustrojów (np. garbniki) czy odstraszających pasożyty (np. związki goryczowe). Dzięki zawartości tych (a także i innych) substancji, korą warto się zainteresować.
Wyróżniamy w niej (posuwając się od zewnątrz) oskórnię korkową, korę pierwotną i korę wtórną.
Oskórnia korkowa zwana perydermą jest najbardziej zewnętrzną częścią kory. Powstaje ona na skutek działania miazgi korkotwórczej zwanej felogenem. Felogen odkłada na zewnątrz cienkościenne komórki korka, które dzięki skorkowaceniu i skutynizowaniu błon tworzą nieprzepuszczalną dla wody i gazów warstwę, chroniącą roślinę przed działaniem szkodliwych czynników środowiska naturalnego. Do wewnątrz rośliny feloderm odkłada komórki grubościennego miękiszu korowego zwanego felodermą.
Leżąca bardziej wewnętrznie kora pierwotna złożona jest z luźno ułożonych komórek miękiszowych, zawierających substancje odżywcze. Na granicy tej warstwy oraz kory wtórnej występuje niekiedy pas mechaniczny zbudowany z włókien i sklereid.
Kora wtórna leżąca najbliżej środka rośliny charakteryzuje się występowaniem promieni łukowych. Między nimi, w cienkościennym miękiszu obserwuje się grupy sit. Wygląd zewnętrzny kor jest różny. Różnią się one grubością, przełomem, barwami powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej.
Kory, jako surowiec farmakognostyczne poddawane są suszeniu, w trakcie którego przyjmują najczęściej kształt rynienkowaty lub rurkowaty. Młode kory mają z reguły powierzchnie gładkie i lśniące z widocznymi przetchlinkami, natomiast kory starsze są grube i popękane.
Radix znaczy Korzeń. Pomimo tego, że jest on zwykle ukryty pod ziemią i niewidoczny, korzeń jest dla rośliny ważnym organem pełniącym wiele funkcji. Zaliczyć do nich można: przytwierdzenie rośliny do podłoża, pobieranie wody i soli mineralnych, gromadzenie substancji zapasowych i rozmnażanie wegetatywne.
W odróżnieniu od łodygi, kłącza i korzeń pozbawiony jest tworów liściowych. Ze względu na sposób wyrastania możemy je podzielić na: główne, boczne i przybyszowe. Korzenie mogą mieć kształt walcowaty(a), stożkowaty(b), burakowaty(c), wrzecionowaty(d), wiązkowy(e), lub
bulwiasty.
W skład surowców z grupy korzeni wchodzą organy roślin dwuliściennych. Zalicza się tu zarówno same korzenie jak i korzenie z rozłogami oraz korzenie z krótkimi kłączami, o ile to korzeń stanowi główną masę surowca. Badanie morfologiczne korzeni ze względu na stan rozdrobnienia surowców z reguły nie pozwala na ich identyfikację. Jest to jednak możliwe po dokładnym zbadaniu budowy anatomicznej korzenia. Większość surowców posiada budowę wtórną, nieliczne wykazują budowę pierwotną. W trakcie badania niektórych surowców można znaleźć pewne charakterystyczne elementy
ułatwiające identyfikację np.: kryształy szczawianu wapnia, ziarna skrobi, komórki śluzowe czy komórki i przewody olejkowe.
Budowa pierwotna korzenia.
Najmłodsze korzenie okryte są skórką (ryzodermą) składającą się z jednej warstwy cienkościennych komórek. Niektóre z komórek skórki przekształcają się we włośniki. W nieco starszych korzeniach ryzoderma zanika, a jej funkcję ochronną przejmuje egzoderma. Kora pierwotna składa się z wielu warstw cienkościennych, luźno ułożonych komórek miękiszowych. Ostatnią warstwę komórek graniczącą z walcem osiowym stanowi śródskórnia (endoderma). Często
ulega ona skorkowaceniu lub zdrewnieniu. Pierwsza warstwa walca osiowego nazywana jest okolnicą. Pod nią występuje kilka radialnych wiązek przewodzących. Wśród komórek miękiszowych walca obserwuje się często tkankę mechaniczną - sklerenchymę.
Budowa wtórna korzenia.
Korzeń o budowie wtórnej okryty jest oskórnią (perydermą). Składa się on głównie z korka i felodermy. Pod nią niekiedy obserwuje się zachowaną korę pierwotną, z resztkami sit pierwotnych. Kora wtórna określana mianem łyka jest przedzielona mniej lub bardziej widocznymi promieniami
rdzeniowymi. W korze wtórnej bliżej miazgi znajdują się sita wtórne. W miękiszu tej kory spotyka się także elementy sklerenchymy. Pomiędzy korą a walcem osiowym występuje zwykle kilkuwarstwowa miazga. Drewno w walcu osiowym wykazuje zwykle prawidłową promienistą
budowę. Między promieniami obserwuje się radialne ułożone naczynia wtórne. Naczynia pierwotne zostają zepchnięte do centrum walca osiowego.
Rhizoma znaczy kłącze. Kłącze jest podziemnym pędem rośliny. Pełni ono funkcje spichrzowe i zawiera wiele substancji potrzebnych roślinie do przetrwania trudnych warunków środowiska. Kłącza uczestniczą w procesie rozmnażania wegetatywnego i są dla wielu roślin (np. paproci) sposobem na przetrwanie zimy. Ze względu na swoje funkcje magazynowe zawierają one wiele substancji, z których część znalazła zastosowanie w lecznictwie.
Budowa zewnętrzna.
Kłącze w przeciwieństwie do korzenia jest zbudowane z węzłów i międzywęźli. Na jego powierzchni występują pączki, z których mogą wyrastać pędy nadziemne. Liście kłączy są z reguły łuskowate, zmarniałe lub też po prostu odpadają, pozostawiając jedynie ślady na powierzchni pędu.
Z kłączy wrastają korzenie przybyszowe. Kształty kłączy mogą być bardzo różne np.: owalne, spłaszczone (Rhizoma Calami) czy wrzecionowate (Rhizoma Tormentillae). W przypadku niektórych widać wyraźny podział na międzywęźla (Rhizoma Agropyri).
Przy badaniu budowy anatomicznej kłącza należy zwrócić uwagę na układ tkanek, oraz na występowanie charakterystycznych elementów diagnostycznych np.: ziaren skrobi czy komórek olejkowych.
Jak widać, zanim pojawią się zielone roślinki warto zastanowić się nad troszkę innymi zbiorami.
Udanych zbiorów !
Literatura:
1. Surowce spożywcze pochodzenia roślinnego. K. Świetlikowska, R. Kazimierczak, G.
Wasiak-Zys
2. Fitoterapia i leki roślinne. Lamer - Zarawska E., Kowal - Gierczak B., Niedworok J. (red.)
3. Rośliny które zmieniły świat. J. Molenda
Katarzyna Mikulska- zielarka - praktyk, animatorka kultury, absolwentka UŁ.
Pełna energii, autorka autorskich warsztatów zielarskich realizowanych w Łodzi, Skierniewicach, Makowie.
Założycielka W Miejskiej Kniei. Miłośniczka survivalu, szczególnie zielonej kuchni której naucza na tego typu eventach.
Komentarze